ANI VE ÖZELLİKLERİ

Toplum hayatında önemli görevler üstlenmiş, toplumu ilgilendiren 

önemli olayları bizzat yaşamış veya bu olaylara şahit olmuş 

kişilerin bu olayları duyurmak için sanat değeri taşıyan bir üslupla 

yazdıkları yazılara “anı” (hatıra, hatırat) denir. Anıların yazıldığı 

defterlere “hatıra defteri” denir.

ANI(HATIRA) NIN ÖZELLİKLERİ ŞUNLARDIR:

Anılar tarihi gerçeklerin öğrenilmesine katkı sağlar.

Gelecek kuşaklara ders vermek ve kamuoyu ile hesaplaşmak amacı 

da vardır.

-Anılar kişinin yaşadığı dönemle ilgili bilgiler de verir. Bu

 bakımdan anılar tarihe ışık tutan kaynaklar arasında yer alır.

-Yaşanmış olayların gizli kalmış bazı yönlerini açığa çıkarır.Ancak 

bunlar, olaylara kişisel bakış açısıyla kaleme alınmış

 olduklarından kesin ve bilimsel bir doğru gibi kabul edilemez ve 

nesnel bir belge niteliği taşımaz.

-Anılar sonradan kaleme alındığı için olaylar üzerinden çok zaman

 geçmiş olur. Kişi bu zaman içinde değişim geçirebilir, olaylara 

bakış açısı değişebilir. Dolayısıyla anılar yazıldıkları andan 

bakılarak kaleme alınır.

-Anıların mutlaka gerçeği anlattığı söylenemez, onlara sağlam 

tarihî belgeler olarak bakılamaz.

TÜRK EDEBİYATINDA YAZILAN ÖNEMLİ GEZİ YAZILARI

Türk edebiyatında yazılan önemli gezi yazıları şunlardır:

-Mirat-ül Memalik – Seydi Ali Reis (İlk gezi kitabımız)

-Seyahatname – Evliya Çelebi

-Avrupa’da Bir Cevelan – Ahmet Mithat Efendi (Batı tekniğine 

uygun ilk gezi örneği)

-Hac Yolunda – Cenap Şahabettin

-Avrupa Mektupları – Cenap Şahabettin

-Frankfurt Seyahatnamesi – Ahmet Haşim

-Anadolu Notları – Reşat Nuri Güntekin

GEZİ YAZISI

Herhangi bir kimsenin, daha çok bir edebiyat sanatçısının gerek 

yurt içinde gerekse yurt dışında gezip gördüğü yerlerdeki 

toplumları, kentleri, yerleri, yaşayışları, âdet ve töreleri, gelenek ve 

görenekleri, doğal ve tarihî güzellikleri, ilgi çeken değişik yönleri 

edebî bir üslup içinde kaleme alarak anlatmasına “gezi yazısı”

 (seyahatname) denir.

                  Gezi Yazısının Özellikleri Şunlardır

-Gezi yazılarında, gezilip görülen yerin bütün özellikleri ele 

alınır.

-Gezilen yerin özellikle tarihî, coğrafî, tabiî ve sosyal nitelikleri

 belirgin şekilde anlatılır.

-Gezi yazılarında gezginin dikkatini çeken ve farklı bir özellik

 gösteren insanlar, tarihî ve tabiî güzellikler, farklı kültürler 

gibi konular güncel olaylarla da bütünleştirilerek edebî bir

 üslupla yazıya geçirilir.

-Gezi yazılarında ayrıca yörenin dil, din, inanç, âdet, gelenek, 

görenekleri incelenir. Bölgedeki insanların düşünce yapısı 

ortaya konur.

-Bölge, okuyucunun daha iyi anlaması açısından başka 

bölgelerle kıyaslanır.

-Yazar, gezisi esnasında birçok yer görür, birçok insanla tanışır; 

bunları hafızasında tutmak zor olduğu için gezi esnasında kısa

 notlar alır ve bunları hikâye eder.

-Gezi yazısı gezilen bölge için belgesel bilgiler içerir. Bu 

bakımdan gezi yazısında yazar gözlemlerine yer vermeli, yanlış

 bilgiler aktarmamalıdır. Gezi yazısında gerçek bilgiler 

verilmelidir. Ancak gezi yazıları her şeye rağmen kişisel bir 

değerlendirme içerdiği için nesnel verilerden oluşan bilimsel bir

 belge niteliği taşımaz. Sadece fikir verici bir içeriğe sahiptir. 

-Dış dünyayı yazarın gözüyle anlamaya yarar.

ÖNEMLİ FIKRA YAZARLARI

Halide Edip Adıvar

Falih Rıfkı Atay

Burhan Felek

Yusuf Ziya Ortaç

FIKRA(KÖŞE YAZISI)

Bir yazarın herhangi bir konu veya günlük olaylar hakkındaki 

görüşlerini ayrıntıya inmeden , kanıtlama gereği duymadan yazdığı 

gazete ve dergi yazılarına denir.

                                     ÖZELLİKLERİ

-Günü birlik olaylarla ilgili yazılır

-Yazarın öznel bir görüşle kaleme aldığı yorum ve düşünce

 yazılarıdır

-Genellikle açıklayıcı anlatım türü kullanılır

-Ayrıntılara girilmeden kaleme alınır.

-Kanıtlama veya okuyucuyu inandırma gereği duyulmadan yazılır

ÖNEMLİ MAKALE YAZARLARI

-Ali Canip Yöntem

-Ziya Gökalp

-Yahya Kemal Beyatlı

-Mehmet Kaplan

-Cenap Şehabettin

-Ahmet Hamdi Tanpınar

MAKALE ÖRNEĞİ

MAKALE

Bir görüşü savunmak, ispatlamak veya bir konuda bilgi vermek 

amacıyla yazılan bilimsel yazılardır.

             

                               ÖZELLİKLERİ

-Konu sınırlaması yoktur.

-Daha çok bilimsel, akademik ve kültürel konularda yazılır.

-Yazarın kaleme aldığı düşünceleri ispatlama ve kanıtlara 

dayandırma zorunluluğu vardır.

-Yazar eserini kaleme alırken“nesnellik,öğreticilik, 

kanıtlanabilirlik” gibi ilkelere bağlıdır.

-Alanında, konusunda uzman kişilerce yazılır.

-Makale yazılırken söz oyunlarına başvurulmaz.

      -Süslü anlatımdan uzak durulur, düşünceler doğrudan aktarılır.

      -Ciddi, ağırbaşlı, bilimsel bir dil kullanılır.

      -Makale türünde yazıların kaleme alınışı Türkçe gazete ve  dergilerin çıkmasıyla başlamıştır.

       -İlk örneği Tanzimat döneminde Şinasi tarafından verilmiştir.

      -Tanzimat’tan Cumhuriyete kadar olan dönemde gazete ve edebiyat içiçe olduğu için hemen her edebiyatçı ve sanatçı makale yazmıştır.

ÖNEMLİ DENEME YAZARLARI

-Nurullah Ataç

-Ahmet Hamdi Tanpınar

-Refik Halit Karay

-Falih Rıfkı Atay

-Sabahattin Eyüboğlu

-Suut Kemal Yetkin

-Mehmet  Kaplan

-Cemil Meriç

DENEME ÖRNEĞİ

CUMHURİYET DÖNEMİ ÖĞRETİCİ METİNLERİ DENEME

Yazarın herhangi bir konuyla ilgili görüşlerini,kesin kurallara 

varmadan, kanıtlamaya çalışmadan dile getirdiği dergi ve 

gazete yazısına denir.

                    ÖZELLİKLERİ

-Deneme yazarının,kesin yargıya varmak ve düşüncesini 

kanıtlamak gibi bir amacı yoktur. 

-Yazar,düşüncelerini tamamen kişisel bir bakış açısıyla 

kendisiyle konuşur gibi dile getirir.

-Denemenin inandırıcılığı da kanıtlardan,belgelerden 

değil;anlatımındaki bu içtenlikten gelir.

-Deneme bir tür olarak Türk edebiyatına Batı edebiyatlarından 

geçmiştir.

-Tanzimat’tan sonra bir süre gazete ve dergilerde “musahabe”

 üst başlığı altında deneme benzeri yazılar kaleme alınsa da 

denemenin Türk edebiyatında Batılı anlamda yer etmesi 

Cumhuriyet sonrasındadır.

-Ahmet Haşim, büyük bir kısmını Cumhuriyet sonrasında 

yazdığı Bize göre, Gurabhane-i Laklakan, Frankfurt

Seyahatnamesi adlı eserlerinde topladığı yazılarında 

Montaigne tarzı denemelerin ilk ve başarılı örneklerini 

vermişlerdir.

-1940’lı yıllardan sonra Türk edebiyatında Batılı anlamda 

deneme edebiyatı bulmak mümkündür.

Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinleri İle Önceki Dönemlere Ait Öğretici Metinlerin Benzerlik ve Farklılıkları

BENZERLİKLER

-Cumhuriyet Dönemine ait öğretici metinler ile önceki dönemlere

ait öğretici metinler amaç olarak benzerlik gösterir.

-Öğretici metinler her iki dönemde de haber 

vermek,uyarmak,düşündürmek,yönlendirmek,tanıtmak,bilgi 

vermek,ikna etmek kanıları değiştirmek amacıyla yazılır.

                                       

 FARKLILIKLAR

-Kullanılan kelimeler, kelime grupları ve dil kuralları farklılıklar gösterir.

Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinleri

-Türkçe kelimeler kullanılır.

-Kullanılan kelime  gruplarında halk söyleyişleri

 hakimdir.

-Türkçenin dil kuralları vardır.

Önceki Dönemlere Ait Öğretici Metinler

-Fransızca,Arapça ve Farsça kelimeler kullanılır.

 -Anlaşılmayan tamlamalar vardır.

-Arapça,Farsça ve Türkçenin dil kuralları vardır.

Cumhuriyet Döneminde Oluşturulan Öğretici Metinlerde Yapı, Dil – Anlatım ve Tema:

-Metinlerin anlatımında dil sade ve tutarlıdır. 

-Süslü ve sanatlı söyleyişler bu dönem ürünlerinde yer 

almamaktadır.

-Eserlerde yaşayan Türkçe kullanılmıştır. 

-Sadeleşen Türkçe sayesinde daha fazla okura ulaşılmıştır.

-Cumhuriyet dönemi öğretici metinlerinde ele alınan sosyal 

hayat unsuru, batı kültür ve medeniyetinin örnek alınmasıyla 

oluşturulmaya çalışılan sosyal hayattır.

-Bu dönemde eserlerde batılılaşmanın fikri alt yapısı hazırlanırken   yanlış batılılaşmaya da karşı durulmuştur.

-Düz yazı tercih edilmiş, düşünceler giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinden oluşan bir plan dâhilinde ifade edilmiştir.

-Öğretici metinlerde tema olarak milli konular, Anadolu’ya yönelme ve doğru bir şekilde gerçekleştirilecek batılılaşma düşüncesi eserlerde işlenmiştir.

Cumhuriyet Dönemi Öğretici Metinleri

-Öğretici metinler bakımından bu dönemde büyük ilerlemeler

kaydedilmiş;deneme, makale, fıkra,gezi yazısı,hatıra ve eleştiri 

alanlarında önemli eserler verilmiştir.

-Bilgi verme, düşündürme, açıklama amaçlanmıştır.

-Metnin yapısı dil ve anlatımı, kullanılan motifler bu amaçlara

göre belirlenmiştir.

-Kurtuluş Savaşı’ndan yeni çıkmış olan ülkenin Atatürk ilke ve 

inkılâpları doğrultusunda büyük bir kalkınmaya girişmesi 

sonucunda millete ve milletin kültürüne yönelinmiştir.

-Anadolu ve Anadolu insanı konu edilmiştir.

-Öğretici metinlerde günlük konuşma dilindeki Türkçe sözcükler, halk söyleyişindeki tamlamalar kullanılır.

-Bu dönem yazarları, öğretici metinlerde terim ve kavramları, gündelik hayata ait sözcük ve sözcük gruplarını kullanarak edebi bakımdan güçlü bir anlatıma ulaşmayı amaçlarlar.

-Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatı öğretici metinlerinde yazı dilinin konuşma diline yaklaştırılması, açık ve sade bir dilin kullanılması daha fazla okura ulaşılmasını sağlamıştır.

ÖĞRETİCİ METİN

                          
                              ÖĞRETİCİ METİN NEDİR

              Bir konuda bilgi vermek,ikna etmek, düşünceyi değiştirmek,bir konuyu öğretmek, bir şeyi tanıtmak amacıyla yazılan yazılardır.

           ÖĞRETİCİ METİNLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

      - Nesneldir.

-Sözcükler gerçek anlamlarıyla kullanılır.

-Açık ve anlaşılır bir dille kaleme alınır.

-Süslü anlatım yerine yalın anlatım tercih edilir.

-Dil,göndergesel işlevde kullanılır.

• -Tarih,bilim,felsefe,günlük yaşam ve kişisel hayatı anlatan konu ve olaylara yer verilmiştir.